Priča koju pripovjeda tvrđava Kosmač

U toku ljetnjih mjeseci, makar to bio jedan dan ili pak vikend, kada nam je potrebno da pobjegnemo od naših obaveza i ljetnje vrućine, kolima ili autobusom, većina nas je spremna da se “spusti” do primorja. Koliko puta ste na dionici magistralnog puta Cetinje – Budva, nedaleko od mjesta Brajići, lijevo pomislili da svratite na brdo Kosmač koje krasi istoimeni “fortifikacioni objekat” tj. tvrđava? Pomalo podsjeća na zamkove iz filmova, i vrlo često se pitamo ko se od koga branio u ovakvoj tvrđavi. Strana na kojoj su manji prozori, puškarnice, pokazuje na kojoj strani je bio neprijatelj. Kosmač i mali prozori ukazuju da je neprijatelj negdje u pravcu kopna, odnosno Cetinja.

Ovaj tekst služi da nam otkrije priču koja je ugrađena u zidove ovog utvrđenja i da nas jednog dana natjera da skrenemo sa magistrale na put koji svojim serpentinama vodi do tvrđave Kosmač!

Dolaskom u Boku početkom XIX vijeka, Austrougari su prepoznali geostrategijski položaj brda Kosmač, zbog koga su na njemu organizovali posadu za kontrolu granice prema Crnoj Gori. Ubrzo nakon toga 1838. godine počeli su da grade utvrđenje, iako granica između Crne Gore i Austougarske još uvijek nije bila definisana. Nezadovoljni time, Njegošev rođak Đorđije Petrović okupio je oko 500 Katunjana koji su napali i uspjeli da zauzmu Kosmač, što je dovelo do povlačenja Austrougara sa tog prostora. Tek nakon razgraničenja 1841. godine, kad je Kosmač pripao Austriji, počinju da ga utvrđuju. Tvrđava je sagrađena 1841. godine, a 1860. na Kosmaču su izgrađene barake i položaj za jednu bateriju, da bi kasnije bila dograđena i trospratna defanzivna kasarna, koja je u to vrijeme imala posadu od 6 oficira i 248 vojnika različitih specijalnosti. Davne 1869. godine u čuvenom Bokeljškom ustanku Brajići su pokušali da zauzmu tvrđavu, ali bezuspješno. Današnji izgled tvrđava dobija tek početkom XX vijeka, tj. 1909. godine. Zbog neposredne blizine crnogorske granice, imala je ulogu kontrole graničnog područja sa ostalim utvrđenjima na ovom području, a uticala je na sprečavanje upada crnogorskih snaga na teritoriju tadašnje Austrougarske.

Tvrđava Kosmač se nalazi na stjenovitom uzvišenju od 815 metara nadmorske visine, na razmeđu primorskog i kontinentalnog pojasa Crne Gore. U svom prirodnom ambijentu, sa jedinstvenom vizurom na budvansku rivijeru, svojom monumentalnošću dominira prostoron prema Budvi. Sastoji se od dva osnovna krila, simetrično prelomljena po sredini, sa dvije obrazovne kule na uglovima, prečnika 10m i jednom kulom na sredini južne fasade, prečnika 14m. Fortifikaciju čine tri etaže: podrum, prizemlje i prvi sprat. Sve ukupno površine 1064m2. Na zidovima se mogu uočiti pravilno poređani pravougaoni otvori koji su nekada služile kao osmatračnice, puškarnice i mjesta za topove. Sam sistem gradnje i obrade materijala ukazuju na izuzetne zanatske vještine tadašnjih majstora. Ova tvrđava predstavlja jedno od tri najznačajnija fortifikaciona utvrđenja na teritoriji Crne Gore iz doba Austrougarske.

Trđava Kosmač je nepokretno kulturno dobro zaštićeno od strane Republičkog zavoda za zaštitu kulturnih dobara (sada Uprava za zaštitu kulturnih dobara) 22.08.1964. godine.

Autor: Vildan Ramusović, spec.sci.arh, Uprava za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore