Neka od istorijskih zdanja u Novom Sadu i njihova namena danas

Novi Sad, koji je sadašnje ime dobio stekavši status slobodnog kraljevskog grada 1748. godine, bogat je starim građevinama od kojih se mnoge nalaze na listi spomenika kulture.

Nestabilni društveno-politički periodi, kojih je u poslednjih nekoliko vekova bilo na pretek na ovom području, uticali su, između ostalog i na arhitekturu grada, pa su tako mnoge građevine porušene ili im se iz decenije u deceniju menjala namena.

Jedna od najpoznatijih i najznačajnijih građevina u Novom Sadu je svakako zgrada Matice srpske. Malo je poznato da je u ovom objektu sve do 1928. godine bilo smešteno sirotište čiji je naziv bio „Zavod Marije Trandafil za srpsku pravoslavnu siročad u Novom Sadu“. Ova poznata dobrotvorka poklonila je 1878. svu svoju imovinu Matici srpskoj, a objekat je izgrađen 1912. godine, posle njene smrti.

U Železničkoj ulici smeštena je zgrada matičarskog zdanja koja je izgrađena između 1885. i 1889. godine za potrebe novosadskog plemića i župana Feliksa Parčetića. Iako danas nije poznato ime projektanta i arhitekte, zna se da je vlasnik zgrade početkom 20. veka postao dr Armin Kasović, koji je obnovio građevinu.

Objekat koji su Austrougari sagradili za potrebe odlaganja municije koja je dopremana u tvrđavu, danas je specijalizovana sala za događaje u Novom Sadu, tačnije u Petrovaradinu, a lokalno stanovništvo ga i dan danas naziva barutana.

Objekat na sprat, boje kajsije, na uglu Zmaj Jovinoj 28, prva je gradska kuća na sprat, izgrađena 1720. godine. Sedamdeset godina kasnije građevina postaje dom prve gradske štamparije, a danas su u njemu smešteni irski i škotski pab.

Među lepoticama koje krase Trg slobode nalazi se i zgrada Doma JNA koja je podignuta 1892. godine i danas se nalazi pod zaštitom države. Tokom svog postojanja objekat je menjao vlasnike među kojima su bili i Emerih Majer i Lazar Dunđerski, ali i namene, pa je tako jedno vreme bila hotel, ali pod različitim nazivima. Ono što je značajno za ovu zgradu je da je u njoj, za vreme bune 1848. godine bilo sastajalište napredne srpske omladine, a 1918. održana je Narodna skupština Vojvodine.

U Ulici Nikole Pašića nalazi se zgrada „Platoneum“, nazvana po bačkom vladici Platonu Atanackoviću koji ju je kupio 1861. godine posle čega ju je poklonio Fondu Srpske gimnazije. Građevina je u svojoj istoriji uglavnom bila sedište važnih crkvenih i svetovnih institucija, a danas je u njoj smešten ogranak Srpske akademije nauka i umetnosti.

Zgrada Galerije likovne umetnosti, koja se nalazi na uglu ulica Vase Stajića i Mike Antića u Novom Sadu, sagrađena je 1923. godine kao porodična vila po projektu arhitekte Filipa Šmita. Namenu stambenog objekta zadržala je sve do 1972. godine, kada je u njoj osnovana Galerija likovne umetnosti kao Poklon zbirka Rajka Mamuzića. U galeriji se danas nalazi više od 400 slika, skulptura, crteža, grafika i tapiserija eminentnih autora sa prostora cele bivše Jugoslavije.