Završena restauracija crkve Svete Katarine u Baru

Šestomjesečni posao je završen – crkva Svete Katarine u Starom gradu je restaurirana i konzervirana, kao prvi objekat nakon 1988. godine koji je zabljesnuo starim sjajem.

Neskrivajući oduševljenje odrađenim poslom, za Bar Info govori kustos Starog grada Bara mr Mladen Zagarčanin, otkrivajući nove pojedinosti o čudesnom arhitektonskom zdanju, podignutom iznad luka jedne od gradskih kapija. Crkva čiji su se zidovi rušili iz godine u godinu sada je potpuno obnovljena, uz ulaz kroz spoljne stepenice sa južne strane.

Nakon dobavljanje svih dozvola za konzervaciju jednog od najzahtjevnijih poduhvata obnove medievalne arhitekture na ovim prostorima, krenuli smo u reviziju projekta, koju smo radili „in situ“, odnosno „na mjestu“, jer je bio prepun nedorečenih stvari. Nismo, recimo, imali detalje poput krovnog vijenca i portala i istočnog prozora na apsidi, ili vitke gotičke monofore na zapadnoj strani. Rekonstrukcija je vršena na osnovu nalaza sa iskopavanja od 2001. do 2010, nakon čega se krenulo u restauratorski zahvat. Ministarstvo kulture je finansiralo radove uz pomoć Opštine, Barska nadbiskupija je obezbijedila novac za projekat a Kulturni centar Bar je organizator svih radova. Posebno treba istaći firmu „Koto“, koja je dovela prave ljude koji znaju s kamenom.

BI: Po konzervatorskom principu, morali ste skinuti svo postojeće kamenje i obilježiti i da ga ponovo vratimo na mjesto?
Tu bih istakao Đorđa Milosavljeviać, mladog stručnjaka iz firme „Koto“, koji je to znalački uradio, i svaki kamen ponovo uzidao tamo gdje je bio, a tamo gdje ga nije bilo – klesao ga na srednjevjekovni način, po uglu da ne bi došlo do kontrasta. Sada je ovaj novi kamen malo bjelji, ali čim dobije patinu izgledaće isto. Klesao se kamen iz Starog Bara, ovaj mikulićki, mukovalski i kurilski, iz medievalnih majdana. Portale smo morali da rješavamo kamenom iz Danilovgrada, jer je bilo nemoguće doći do korčulanskog kamena. Đorđe je šest mjeseci radio bez dana odmora, po najvećim vrućinama. Rezultat je ovo što danas imamo – ponos Starog grada.

BI: Mnoge će začuditi spoljne stepenice dio ulaska u ckrvu?
Kad smo vršili iskopavanja, pronašli smo u gomili šuta podest koji je bio u uglu, i iz čijeg postolja su išle drvene stepenice do crkve. Zbog turista i mještana koji žele da obiđu crkvu spustili smo jednu rampu prema jugu da bi penjanje bilo lakše.

BI: Da li su arheološka istraživanja crkve u ovih devet godina donijela nova saznanja?
Od 2001. do 2010. smo imali šest kampanja istraživanja, nekad sa po 20 ljudi, i istražili smo čitavi prostor mi došli do novih saznanja. Prva faza, koja je u osnovi crkve, datira iz X-XI vijeka i radi se o groblju iz vremena Vojislavljevića, datovanom grobnim prilozima i novcem. Zabilježili smo i ostatke kapelice koja je bila pored groblja. Nakon toga postoji mala praznina do kraja XIII vijeka. Crkva Svete Katarine se danas nalazi opasana čvrstim kamenim bedemima kao i cio grad, ali su istraživanja pokazala da je u stvari bila na samom rubu tvrđave koja je bila opasana drvenim gredama – palisadama, koje poznajemo iz western filmova. Tek krajem XIII i početkom XIV vijeka počinje da se gradi ovaj dio zida koji se danas može vidjeti. Tada je napravljen jedan zatvoren prostor, utvđen kulom, koji je služio kao dio posebnosti Barske nadbiskupije. Ispod te kule je bio prolaz sa stražarima. Krajem XIV vijeka udvajaju se zidovi i od kule koja se snižava pravi se crkva Svete Katarine, i cio taj prostor od katedrale Svetog Đorđa na Londži pa nadolje je u funkciji Barske nadbiskupije. Graditelji Svete Katarine su uspjeli da iskoriste postojeće zidove i ostatke kule da naprave novu, predivnu vitku, gotičku građevinu sa elementima eklektike, poput romaničnog portala, što je praksa svuda prisutna u Starom gradu Baru.

BI: Crkva je bila iznutra oslkana?
Jeste, i to se jasno vidi po ostacima boje na kamenju iz tog doba. Ona je, u stvari, imala svečani karakter sve do kraja XV i početka XVI vijeka, kada se oko nje pravi novi prostor i ona biva povezana ili sa manastirom ili sa kakvom aristokratskom ili vladarskom kućom. U jednom trentuku turske vladavine apsida se ruši, ona se izravnava i od crkvice se prave dva sprata, što je jasno prikazano na fotografijama iz 1877. godine. Tada ona postaje dio kuće neke begovske familije. Konačno je stradla u eksploziji municije 1881. godine, kada je do temelja srušena i katedrala Svetog Đorđa i demoliran sav prostor od Londže do Sat-kuli.

BI: Osim crkve, radite i na okolnom prostoru?
Popločavaju se svi platoi, i sa sjeverne i sa južne strane. Prostor će moći da se koristi za izložbe, prezentacije,a sa južne strane imamo i kaskadni pločnik gdje mogu da se održavaju horske svečanosti, manje pozorišne forme, i da se okuplja narod ako bude bogosluženja.

BI: Kakva je buduća sudbina crkve?
To je stvar dogovora Barske nadbiskupije i države Crne Gore. Možda bi bila dobra ideja da se tu napravi muzej fresaka sa područja barske opštine, sa mobilnim stalažama koje bi se mogle uklanjati i vraćati u slučaju službe.

by Željko Milović